۱۳۹۷ تیر ۲۹, جمعه

نجات در رهایی ست
از هژمونی دین!



نزدیک به چهار دهه است که دین، خود شمشیر برگرفته و بدون واسطه ی شاهان بر جامعه سلطه افکنده است.   یوغ شریعت را بر گردن مردم آویخته، آنها را از ابتدایی ترین حق و حقوق انسانی محروم ساخته و تا حد "رعیت" و "بنده" تنزل داده است. با این وجود، هنوز هستند بسیاری که دین را در آفرینش شرایط موجود در ابتلای ملت به فقر و محنت، به تیره بختی و سیه روزی، به مصیب و نکبت، در مرکز بررسی ها و تحلیل های خود قرار نمیدهند و نقش آنرا فرعی تلقی میکنند، چنانکه گوئی میتوان جامعه ای دمکراتیک و سکولار، آزاد و آباد بر پا داشت، بدون اینکه آنچه مرکزی ست، تغییر و دگرگونی بپذیرد.

معضل آن جا ست که آنچه مرکزیی ست تغییر نخواهد کرد و دگرگونی نپذیرد اگر محیط پیرامون آن تحول نیابد. یعنی که تا زمانیکه خود را رها از سلطه ی دین نسازیم، حکومت دین هرگز ما را رها نخواهد ساخت. آنچه رهایی را مسئله بر انگیز میکند آن است که اسطوره ها و افسانه های دین، احکام و فرائض دینی در وجود ما نهادین گردیده و آنها را بدیهی و طبیعی ساخته است. در نتیجه بدان تعصب میورزیم،. این همآنقدر برای شخص دینی مسلک صادق است که برای کسی که خود را دینی نمیداند و به احکام شریعت توجهی نشان نمیدهد. یعنی برای مسلمان بودن، نیازی نیست که به مسجد بروی و نماز بخوانی و روزه بگیری. زیرا که ما مسلمان نمیشویم، بلکه مسلمان پا به عرصه وجود میگذاریم. نیاکان ما همچنانکه شناسنامه فیزیکی خود را به ما انتقال میدهند "هویت دینی" خود را نیز در نهاد ما میکارند.

بدینترتیب، ما وقتی پا باین دنیا میگذاریم، در دنیایی زاییده میشویم که دین اسلام برای ما (تقریبا) همه چیز را تعریف و تعیین نموده است. خوب و بد، زشت و زیبا، درست و نادرست، حرام و حلال. و غیره... نه تنها در زمینه "اخلاق" بلکه در زمینه رفتار و کردار، ازجمله طهارت و نظافت، زناشویی و مراودات جنسی و در موارد بسیار دیگر. بنابراین، ما در خلاء زائیده نمیشویم بلکه در فرهنگ و سنت، عادات و رسم و رسومی زائیده میشویم که قرنها پیش از ما موجود بوده اند و اجداد ما بدان اعتقاد داشته و آنرا برای زیستن ضروری میدانسته اند. پدران و مادران مان، در واقع نطفه ما را بنام الله بسته اند  و ما را به مثابه یک مسلمان  پرورش داده اند. آنها ما را حلال  زاده و مشروع به این جهان میآورند درست همانگونه که نطفه خود(شان) بسته شده و پرورش یافته اند. هم چنانکه رشد میکنیم و از طفولیت به بلوغ میرسیم با حسن و حسین و علی و نقی و تقی و عباس دوست و آشنا و همکار، همسایه و همشهری و هموطن میشویم. همراه با آنها در مدرسه آداب نماز و روزه و قرائت قرآن را میآموزیم. در روزهای عاشورا در دسته های سینه زنی و زنجیر زنی شرکت نموده و به نوحه های دل انگیز و سوزناک گوش فرا داده و هماهنگ با دیگران  به خود زنی پرداخته ایم و یا حداقل ناظر بر آنها بوده و تماشاگری منفعل بوده ایم.

میتوان موارد بسیاری را در رفتار و کردار خود شناسایی کنیم که یا ریشه در دین دارد و یا تحت تاثیر آن بخود شکل گرفته است. چرا که هیچ امر رسمی و یا غیر رسمی، خصوصی و یا عمومی، وجود ندارد که بنام الله آغاز نگردد. و نیز هیچ نامه ای و یا کتاب و سندی نوشته نشود، و یا عقد و عروسی و معامله ای سر نگیرد اگر با نام الله مزین نشود .

دین در سرشت و فطرت مان، البته زمانی کاشته میشود که از این جهان چندان آگاهی نداریم. یک طفل نا آگاه و ناتوان و محروم از گزینش هستیم. دینی شدن ما نه ربطی به دین دارد و نه به پروردگار یکتا. دین یک پدیده اجتماعی ست همچون زبان انسانی. تکلم و مکالمه آنقدر طبیعی و عادی بشمار میآید که هرگز به صرافت ش نیفتیم که زبانی که با آن مکالمه میکنیم و در نوشتن بکار میگیریم، زمانی زبان دیگری بوده است و از دیگری بوده است که زبان را آموخته ایم. یعنی که زبان قبل از آنکه در درون نهادین شود، دارای موجودی خارجی و عینی ست. بهمین دلیل؛ دین نیز بمانند زبان از بدیهیات زندگی میگردد. آنقدر با آن آشنا هستیم که پیوسته به حضور دایمی و کنترل کننده آن در ذهن خود بیگانه میمانیم. در پاسخ حال شما چطور است حمدِ الله را میگوییم و الله را شکر میگذاریم بدون آنکه متوجه حضور دین در گفتار خود باشیم. در شرایط کنونی هر الله ای که بزبان میآوریم چه در حال قیام باشد و چه در حال رکوع و سجود، سخنی بزبان رانده ایم که دارای بار سیاسی ست. اگر در تایید و تصدیق رژیم نباشد، بدون شک به تداوم رژیم دین امداد میرساند. تا زمانیکه دانسته و یا نا دانسته به آئین اسلامی عمل میکنیم، چه حجاب باشد و چه وضو، و چه نذر و نیاز باشد و چه سفره اندازی و زیارت، نظام ولایت، شمشیر شریعت را بر کشد و سکوت و هراس بدل آورد.

این بدان معناست که دین در ناخود آگاه ما تمرکز یافته است. یعنی که دین، هستی و کیستی ما را تعریف و تعیین میکند بی آنکه خود بدان آگاه باشیم. در قاموس فرویدی دین «فرا خودی» میشود که «خود» را به حاشیه میراند و  رشد و استقلال آنرا به تعویق انداخته مستقیما غرایز خفته و بیدار ما را که در «نهاد» مان تمرکز یافته، سرکوب و تحت کنترل خود در میآورد. سرکوب «خود» (ایگو) مقدمه ایست برای تن دادن به رعیتی و بندگی، به زیستن در محرومیت از ابتدایی ترین حق و حقوق انسانی، ناتوان در دفاع از خویشتن و نه گفتن و مقاومت در برابر قدرت.
 
بعنوان مثال "وضو" میگیریم که نجاسات را از خود بزداییم بی آنکه خود را نجس بدانیم. در منظر الله بشر باید نجس و ناپاک باشد که او را تنها زمانی به مناجات در درگاه ش راه دهد که به تمام مقررات و قواعد وضو تن داده باشد. این در حالی است که تشریفات وضو هیچ ارتباطی با نظافت و پاکیزگی ندارد. برای وضو نه به اندیشه نیازمند یم و نه تعقل. وضو تشریفاتی است که تنها به تقلید و تبعیت، آموخته میشود. طبری، از نخستین تاریخ نویسان دوران رسالت، از محمد بن اسحاق روایت میکند که پیغمبر خود وضو کردن و نماز گذاری را به تقلید از جبرئیل آموخته است(جلد سوم، ص 954). تشریفات وضو هیچ هدفی دیگری ندارد مگر آموختن و نهادین ساختن اطاعت در ذات انسانی، که خود مقدمه ای ست برای تسلیم کامل خویشتن به الله. در سجده های طولانی سر بر آستان ش میساییم بی آنکه خود را حقیر و خوار پنداریم.  بنا بر مولف تفسیرالمیزان، آیت الله محمد حسین طباطبایی، مفسر و تاویل گر کلام الهی، قرآن، کتاب آسمانی، در تاویل سوره ی حمد که قرآن با آن آغاز میشود، میگوید الله در این سوره امر فرموده است که او را حمد و ستایش کنیم و به دعا و مناجات برخیزیم همانگونه و بر اساس همان روش که چگونگی آنرا الله خود در سوره ی حمد به بشر آموخته است. یعنی که الله حمد و ستایش انسان را آنگونه که خود به بیان آن علاقمند است نمی پذیرد و در شان خود نمیداند که مخلوقش بزبان خویش خالق خود را ستایش نماید. یعنی که الله بشر را از یک طوطی هم کمتر میداند. که الله، بشر را حتی در حمد و ستایش نیز مختار نساخته است.  او را «رب العالمین» میخوانیم بدون آنکه خود را رعیت و بنده بدانیم. چون رعیت بودن و بندگی بر نهاد ما سلطه افکنده است و بدان آگاه نیستیم. محرومیت از حق و حقوق انسانی که از ویژگیهای رعیت و بنده در یک جامعه استبدادی ست، یک امر عادی و طبیعی ست. بندرت به محرومیت خود آگاه میشویم و بمنظور کسب آن دست بفعالینی میزنیم.

افزوده بر این، در خلق و خوی ما یکتایی و یگانگی الله در صدر بدیهیات زندگی قرار میگیرد. «او هست بجز او هیچکس دیگری نیست» میشود حقیقتی غائی و نهایی. باور باین حقیقت هرگونه انعطافی را در تار و پود ما خشک و منجمد میسازد. در نتیجه خود را بزرگ و زورمند می بینیم. هرگز این اندیشه از مخیله مان خطور نمیکند که به آنچه ایمان داریم، ممکن است از کذب و دروغ ساخته شده باشد. شک و تردیدی در کار نیست هرچه هست "یقین" است. این است که خود را بعنوان یک "مومن" برتر از دیگران میدانیم و میخواهیم بر جهان حکم برانیم نه به آن دلیل که میدانیم و همچون غربیان توانسته ایم قوانین طبیعت را شناسایی نمائیم و بر نیروهای آن سلطه افکنیم، بلکه به آن دلیل که فریب خورده ایم، متعصب و خشک اندیش گردیده ایم. اسطوره ها و افسانه ها را، "توحید" و "نبوت" و "امامت" را حقیقتی مطلق میپنداریم. این است که به احکام اسارت بار شریعت تن میدهیم و احساس سعادت و خوشبختی میکنیم. به استقبال "جهاد" و "شهادت" می شتابیم که هستی و زندگی را در نیستی و نابودی بیابیم. حجاب را بر سر زن میکشیم مبادا که موهای افشان، رخ زیبا و برجستگی های اندامش، ما را از انسانیت ساقط نموده به حیوانیت باز گشت دهد. با نبود حجاب، به ندای شهوت و لذت که  با رویت زن بیدار گردیده اند، گوش فرا داده به تصاحب او بر خیزیم و از «صراط مستقیم» منحرف شویم. روزه میگیریم، رنج گرسنگی را بر خود تحمیل میکنیم. خمس و ذکات میدهیم و حج میرویم و گوسفند قربانی میکنیم که خاطر الله را راضی و خشنود سازیم. نذر میکنیم و سفره های رنگ وا رنگ میاندازیم و زیارت میرویم به آن امید که خواسته ها و آرزوهای مان برآورده شده و در آخرت نیز خشم و خشونت الله را نسبت به خویشتن، تخفیف داده باشیم. با این وجود به شنیدن کلمات قرآنی، تار و پود مان به لرزه در آمده و هراس بدل مان می نشیند، بی آنکه بدانیم آیا الله از "رحمت" است که سخن میراند یا از "کیفر،" از مهر و عطوفت است و یا از کین خواهی و انتقام .جویی؟ چه حاجت ها که از قرآن نخواهیم و چه معجزه ها که به آن نسبت ندهیم. چرا که ایمان آورده ایم که  قرآن خود آخرین معجزه ی الله است. بعبارت دیگر، خود را به احکام، قواعد و قوانینی تسلیم میکنیم و یا ایمان داریم که از قرائت و فهم آن ناتوانیم. باینترتیب  نادانی و نا بینایی، نیز امری بدیهی میگردد، یعنی چیزی طبیعی و عادی ست اگر وابسته و نیازمند به عصا باشیم تا گامی به پیش برداریم. یعنی که باید "مقلد" باشی و از آنی بیاموزی که دانا و آگاه است از امیال الهی، همچنانکه رسول الله به تقلید مراسم نمازگزاری را از جبرئیل آموخت. در نتیجه فراموش میکنیم که ما انسانیم و عقل و خرد داریم و میتوانیم بیاندیشم و برگزینم. لاجرم بساط عقل و خرد را در وجود خود تعطیل مینماییم و آنرا تنها به شکل ابزاری و برای رفاه و مایحتاج مادی، بکار بریم.    

از آموزشهای دین و حوزه های علمیه است که  ظلم وقتی وقوع میابد که بدر گاه الهی تسلیم نشوی و از فرمان الهی سرپیچی نموده اطاعت بجا نیا وری ، یعنی اگر تن به بندگی و حقارت و خواری ندهی و وجود آفریننده را نفی و انکار کنی. یعنی که ظلم وقتی واقع میشود که بخود نسبت به حقایق دین شک و تردید ورزی. پس ظالم آن کسی نمی تواند باشد که شمشیر ذوالفقار بدست میگیرد صدها نفر را بنام الله و در راه الله و رضا و خشنودی او با یک ضربه بدو نیم میسازد. یعنی که از خشونت نیست که ظلم بر میخیزد بلکه از شک و تردید و بد ایمانی ست که منشا خشونت  است. کنش امام  سوم را می ستائیم که بان دلیل برای رضای الله "شهادت " را پذیرفته  و تا زمانیکه خون در رگهایش روان بود ، تا آخرین قطره اش خون دیگران بریخت.  بدین ترتیب  ما سالیانه طی برگزاری مراسم عاشورا خشم و خشونت و بیرحمی را مورد تایید و تصدیق قرار میدهیم. پس چه تعجب اگر خشونت  هم بیکی از بدیهات زندگی تبدیل شود. چهل سال است که تحت حکومت دین شاهد قتل عام مخالفین و دگراندیشان، کشتار اقلیت های مذهبی، از جمله کرد و بلوچ و سنی و بهایی و اعدام های روزانه  در جامعه خود بوده و هستیم بدون آنکه سکوت را بشکنیم. چرا که آوخته ایم که خشونتی که از تقدس بر میخیزد، خشونتی که در تحصیل رضای الله و در دفاع از یکتایی و یگانگی او ریشه بر گیرد  مورد تایید و تصدیق الله ست. کشتاری که مرد مقدس اسلام، امام خمینی در آغازین لحظات جلوس بر فراز منبر قدرت، بدان دست زد، از تقدس بر میخواست، چنانکه گویی دستهای امام، اگرچه آلوده بخون است، اما، به گناه هرگز آلوده نیشود. در اوائل انقلاب  57 ، امام مقدس، در توجیه جنگ با کفر و باطل تا قیامت، اظهار میداشت که کشتار خدا ناشناسان، یک رحمت الهی ست بآن دلیل که  آنان با بار سبک تری از گناهان بان جهان رهسپار و در نتیجه دچار "عذاب " کمتر ی شوند. امام خمینی بخوبی آگاه بود که مردم مسلمان براحتی پذیرای خشونتی هستند که از تقدس برخیزد.
.
چهل سال است که حکومت دین این فرصت استثنایی را به وجود آورده است که دین را از عرصه ناخود آگاه خارج ساخته به سپهر خود آگاه وارد ش نماییم. و یا به زبان فرویدی «خود» را قهرمان سازیم و بر «فرا خود» غلبه نماییم. شریعت الهی را بر اندازیم و یو غ  اسارت و بندگی را از گردن بر گیریم و خود را رها کنیم. ما نباید هرگز چیزی کمتر از رهایی از شریعت و نهاد های شریعتی بخواهیم، اگر صادقانه" آزادی" را آرزومند یم و چیزی جز عدالت نخواهیم. چرا که حکومت اسلامی نشان داده است که همه بی عدالتیها و فساد فراکیر و عمیقی که سراسر جامعه را پوشانده و آنرا به ویرانی کشانده است، از هژمونی شریعت اسلامی بر میخیزد. آگاهی باین حقیقت است که با خو رهایی بارمغان آورد. یعنی که رهایی همراه است با دانایی و بینایی. هیچ جنبشی نمیتواند امیدوار به آینده باشد اگر در سوی رهایی حرکت نکند، مهم نیست که چه نامی بر خود نهاد و یا چه رنگی بخود گیرد. اما، باید ترسید از آنروزی که بار دیگر بدست آخوندهایی آزاد شویم که از درون حوزه ها و نفی ولایت برخیزند.

شاید زمان آن رسیده باشد که دوستان چپی، پیروان مارکس و لنین، از آنچه لویی آلتوسر «اقتصاد گرایی خام» میخواند، دست بر دارند و  این واقعیت را نیز مورد تامل قرار دهند که رو بنا همیشه بازتابی از روابط زیر بنایی نیست. بعبارت دیگر، ارزشها، باورها و راه روش زندگی، دین و نظام اخلاقی لزوما همیشه و در هر زمانی بازتابی از روابط تولیدی و اقتصاد ی نیستند. ارزشها و باورهای دینی در جامعه ما که فرضا از جنس روبنایی ست، علیرغم تغییر و تحول و رشد و تکامل مناسبات سرمایه داری، بلا تغییر مانده اند. نه تنها تضعیف نگردیده اند، بلکه در 1357 به اوج اعتبار و منزلت خود رسیده، بر مسند قدرت جلوس یافته و نظم و انضباط شریعت را بر قرار نموده است. بعضا مسئولیت ظهور حکومت دین را به قدرت طلبی ها و یا فرصت طلبی های احزاب و سازمانهای انقلابی و ضعف لیبرال دموکراسی نسبت میدهند و نقش دین را در شکل بخشیدن به آرمانها و آرزوها و تعیین و تعریف چیستی و کیستی ما نه در چهل سال گذشته بلکه در طول تاریخ طولانی خود نادیده میگیرند. بعبارت دیگر، شرایط و ساختار سیاسی و اجتماعی که بوجود آورده ایم، بازتابی است از خلق و خوی، عادات و رسم و رسوم و راه و روش زندگی ما نه فرایند دگرگونی در نظام تولیدی جامعه.

در خاتمه،  آنچه با انسانیت ما در ستیز و خصومت است، نه سرمایه داری ست و نه حتی استبدادی سیاسی. ما با هژمونی دین است که روبرو هستیم. استبداد سیاسی وقتی پایان میگیرد که بساط استبداد دین و نهاد های آنرا بر چیده باشیم. ما وقتی میتوانیم به ایرانی آزاد و آباد، سکولار و شکوفا امیدوار باشیم  که تکلیف خود را با شریعت روشن ساخته و به حقیقت توحید و نبوت و امامت و غیره، شک و تردید ورزیم. تنها در آنزمان است که میتوانیم رهایی یابیم و بسوی جامعه ای سکولار و آزاد گام بر داریم.


فیروز نجومی
Firoz Nodjomi


هیچ نظری موجود نیست:

ارسال یک نظر